Zasady i ograniczenia podczas pogrzebu w pandemii

Strata bliskiej osoby nigdy nie była prosta, a sytuacja pandemii, w której obecnie jesteśmy zmuszeni funkcjonować tego nie ułatwia. Wręcz przeciwnie. Ilość nowych przepisów, procedur, zakazów i nakazów, znacznie utrudnia pochówek pod względem administracyjnym, sanitarnym i duchowym.

W związku z ostatnimi zmianami dotyczącymi pogrzebu w czasach pandemii, powstał ten artykuł, w którym zawarte są najczęściej pojawiające się wątpliwości ze śmiercią i pożegnaniem bliskiej nam osoby.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Ile osób może przebywać w kościele podczas pogrzebu
• Czy jest konieczność zakrywania ust i nosa wewnątrz kościoła oraz na zewnątrz
• Czy na pogrzebie może być otwarta trumna
• Czy jest możliwość pożegnania się ze zmarłym, jeśli zgon nie nastąpił z powodu wirusa COVID-19
• Co zrobić, kiedy zgon bliskiej osoby nastąpił w domu
• Jakie są zasady postępowania z ciałem bliskiej osoby, która zmarła na skutek działania wirusa COVID-19
• Czy można zorganizować stypę w swoim domu i jaki jest limit zaproszonych gości.

Obecne ograniczenia obowiązujące podczas pogrzebu w czasie pandemii:

W związku ze zmniejszającą się liczbą zakażeń na COVID-19 oraz z mniejszą ilością zgonów spowodowanych tym wirusem, zostały zmienione zasady dotyczące limitu osób obowiązujący w miejscach kultu religijnego.

Od dnia 26 czerwca 2021 r. w budynkach i innych obiektach kultu religijnego, obowiązuje limit – maks. 75 proc. obłożenia. To ograniczenie nie obejmuje osób sprawujących kult religijny, osób dokonujących pochowania oraz osób zatrudnionych przez zakład lub dom pogrzebowy.

Limit obowiązuje do dnia 31 sierpnia i nie dotyczy osób w pełni zaszczepionych przeciw COVID-19.

Limit osób nie obowiązuje w przypadku pogrzebu, który odbywa się na świeżym powietrzu.

Oprócz zachowania odpowiedniej liczby osób uczestniczących w pogrzebie oraz zachowania odpowiedniej odległości, konieczne jest zakrywanie ust i nosa. Dotyczy to wszystkich, którzy przebywają w budynku kultu religijnego, natomiast nakaz ten nie obowiązuje na świeżym powietrzu.

Zasłanianie ust i nosa w przestrzeniach zamkniętych jest obowiązkowe w całym kraju.

Nos  i usta można zasłaniać tylko za pomocą maseczki. Chusty, przyłbice i szalki nie są dozwolone, ponieważ nie spełniają swojej podstawowej funkcji, czyli nie chronią przed wirusem!

Obowiązek zakrywania ust i nosa nie dotyczy również dzieci urodzonych w 2005 r. lub później oraz osób posiadających zaświadczenie lekarskie lub dokument potwierdzający:

• całościowe zaburzenia rozwoju,
• zaburzenia psychiczne,
• niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim,
• trudności w samodzielnym odkryciu lub zakryciu ust lub nosa.
• zaawansowane schorzenia neurologiczne, układu oddechowego lub krążenia, przebiegające z niewydolnością oddechową lub krążenia.

Czy na pogrzebie może być otwarta trumna?

W czasach, kiedy nie było jeszcze zagrożenia epidemiologicznego, przed mszą pogrzebową była możliwość pożegnania się ze zmarłą osobą przy otwartej trumnie. Odbywało się to najczęściej w kaplicy kościelnej lub w dedykowanym do tego miejscu w zakładzie lub domu pogrzebowym. 

Obecnie, w przypadku pogrzebu osoby zmarłej wskutek COVID-19, nie jest możliwe ostatnie pożegnanie w kaplicach. Ciało jest od razu przewożone do kościoła, w którym sprawowana ma być msza żałobna. W tym przypadku, nie ma również możliwości otwarcia trumny, co za tym idzie rodzina zmarłego nie ma szansy pożegnania się z bliską osobą.

Jeśli zgon nastąpił w szpitalu nie ma również możliwość zobaczenia osoby zmarłej w szpitalnym prosektorium. 

Co jeśli zgon bliskiej osoby, nastąpił w domu?

Może się wydawać, że w lepszym położeniu są rodziny, których bliska osoba zmarła w domu, ponieważ kontakt z tą osobą był cały czas, aż do momentu śmierci. Jednak biorąc pod uwagę czasy, w których teraz żyjemy nie jest to takie oczywiste. 

Dlaczego? Powodem jest utrudniona procedura wystawienia karty zgonu. W szpitalu nie ma żadnego problemu, ponieważ lekarz przebywa na miejscu i może wystawić stosowny dokument, który potem potrzebny jest do okazania w zakładzie lub domu pogrzebowym.

Do zmarłego w domu wzywany jest najczęściej lekarz pierwszego kontaktu. Nie wszyscy jednak lekarze, w dobie pandemii, decydują się na wizyty domowe w celu stwierdzenia zgonu. Obecnie nie ma określonych działań w związku z wystawianiem kart zgonu w czasie pandemii dla osób nie zakażonych. Ta luka prawna stała się bardziej odczuwalna podczas pandemii, kiedy lekarze pierwszego kontaktu, z powodu strachu przed zarażeniem, odmawiali wizyt domowych.

W przypadku stwierdzania zgonów osób zmarłych w domu z powodu wirusa COVID-19, zostali wyznaczeni przez Ministerstwo Zdrowia koronerzy, czyli konkretni lekarze lub lekarze dentyści, którzy zgodnie z przyjętą procedurą przeprowadzają badania osoby zmarłej i wystawiają kartę zgonu.  Jednak muszą mieć oni potwierdzenie od Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, że dana osoba przebywała w izolacji lub na kwarantannie i była zakażona wirusem lub podejrzenie zarażenia. W przypadku osoby zmarłej z innego powodu, koroner nie wystawi karty zgonu.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzania zgonu i jego przyczyny, można stwierdzić, że wystawienie karty zgonu jest obowiązkiem lekarza, który jako ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu, udzielał choremu świadczeń zdrowotnych.

Przepisy rozporządzenia w sprawie stwierdzania zgonu i jego przyczyny przewidują, że w przypadku, gdy:

1) nie ma lekarza zobowiązanego do wystawienia karty zgonu (np. pacjentowi udzielano świadczeń zdrowotnych więcej niż 30 dni temu);

2) lekarz taki zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajduje się ciało zmarłej osoby;

3) lekarz ten z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin ciała zmarłej osoby w ciągu 12 godzin, od chwili wezwania;

─ to kartę zgonu powinien wystawić:

a) lekarz, który stwierdził zgon będąc wezwany do nieszczęśliwego wypadku (np. lekarz systemu ratownictwa medycznego) lub nagłego zachorowania (np. lekarz POZ);

b) lekarz zatrudniony w przychodni bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajduje się ciało (obecnie niewykonalne, gdyż przychodnie nie mają rejonów);

Jakie są zasady w przypadku osób, które nie zmarły na COVID-19?

W natłoku informacji o procedurach związanych z pandemią, bardzo mało, a nawet wcale nie mówi się o zmarłych, których zgon nastąpił z przyczyn naturalnych lub w wyniku innej choroby. Czy takie same zasady obowiązują jak przed pandemią, jeśli zmarły nie był zarażony i nie ma takiego podejrzenia? Niektóre rzeczy się zmieniły, ale kilka pozostało bez zmian. O jakich czynnościach mowa?

Chowanie zmarłego  w ubraniu czy bez? Jeśli zgon nie nastąpił z przyczyn koronawirusa, to osoba zmarła może być pochowana w ubraniu.

Kto ubiera osobę zmarłą? Jeśli zgon nastąpił w domu, to zmarłego może ubrać rodzina lub można to zlecić pracownikom domu pogrzebowego. Jeśli zgon nastąpił w szpitalu, ubiór leży po stronie domu pogrzebowego. Tak samo jest w przypadku higieny zmarłego.

Czy można bliską osobę pochować razem z przedmiotami codziennego użytku? Tak! Może to zrobić rodzina podczas ubierania zmarłego do trumny lub pracownicy domu pogrzebowego. Wtedy należy poinformować pracowników, że chcemy aby w trumnie znalazły się takie przedmioty i przekazać je do pochówku.

Co najczęściej jest wkładane do trumny? Najczęściej jest to różaniec i obrazek z wizerunkiem patrona zmarłego. Można włożyć też książeczkę do nabożeństwa. Niektórzy wkładają niewielką ilość pieniędzy na ostatnią drogę i często używane przedmioty przez zmarłego tj. grzebień, papierośnica czy laska. 

Do trumny nie powinno się wkładać kwiatów, chyba że pogrzeb wypada w święto osoby nieżyjącej (np. imieniny) i bukiet jest prezentem od rodziny.

Czy można pożegnać się z osobą, która nie zmarła na COVID-19? W tym przypadku nie ma wyjątków i nie ma możliwości pożegnania się z osobą zmarłą w kaplicy. Jedynym momentem pożegnania, jest w przypadku osób, które zmarły w domu. Po zamknięciu trumny nie jest to możliwe.

Co dzieje się z ciałem osoby zmarłej w wyniku wirusa COVID-19?

Sytuacja epidemiologiczna wymusiła zaostrzenie zasad postępowania z ciałami osób, które zmarły na skutek działania wirusa SARS-CoV-2. Pracownicy szpitali, zakładów i domów pogrzebowych muszą przestrzegać odpowiednich procedur, które mają na celu wyeliminowanie ryzyka przenoszenia się ww. choroby.

Zasady te zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dn. 3 kwietnia 2020 r. Zgodnie z tym rozporządzeniem należy:

1. przeprowadzić dezynfekcję ciała osoby zmarłej płynem odkażającym
2. odstąpić od standardowych procedur mycia ciała, a w przypadku zaistnienia takiej konieczności należy zachować szczególne środki ostrożności
3. unikać ubierania ciała do pochówku oraz okazywania ciała
4. umieścić ciało osoby zmarłej w ochronny, szczelnym worku, wraz z ubraniem lub okryciem szpitalnym, a w przypadku przekazania ciała do spopielenia umieścić pierwszy worek z ciałem w drugim worku
5. zdezynfekować powierzchnię zewnętrzną kolejno każdego worka przez spryskanie płynem odkażającym
6. ciało zabezpieczone w sposób, o którym mowa w pkt 1, 4 i 5, umieścić w:
   a.) kapsule transportowej, w przypadku przekazywania ciała do krematorium, wykonanej z materiału umożliwiającego jej mycie i dezynfekcję, która po przekazaniu ciała do spalarni podlega standardowej dekontaminacji środkami powierzchniowo czynnymi, 
   b.) trumnie do pochówku, w przypadku bezpośredniego pochowania na cmentarzu
7. umieścić na dnie trumny do pochówku warstwę substancji płynochłonnej o grubości 5cm;
8. niezwłocznie po złożeniu ciała w trumnie lub kapsule transportowej, trumnę lub kapsułę transportową zamknąć szczelnie i spryskać płynem odkażającym spektrum działania wirusobójczym;
9. transport ciała osoby zmarłej, jeżeli jest to możliwe, prowadzić jednym zespołem przewozowym.
   
   a. Pomieszczenia, w których osoba zmarła przebywała, oraz wszystkie przedmioty, z którymi była w styczności, poddaje się odkażaniu.
   
   b. Czynności, o których mowa w pkt 1–5, w przypadku zgonu w szpitalu są wykonywane przez osoby zatrudnione przez szpital, a w przypadku zgonu poza szpitalem przez odpowiednio przeszkolone osoby zatrudnione w zakładach pogrzebowych.
   
   c. Czynności, o których mowa w pkt 6–9, są wykonywane przez odpowiednio przeszkolone osoby zatrudnione w zakładach pogrzebowych.
   
   d. Osoby bezpośrednio zaangażowane w proces dekontaminacji ciała i jego otoczenia oraz przygotowania do przewozu ciała zmarłego zakażonego wirusem SARS-CoV-2 oraz mające bezpośredni kontakt z ciałem są zabezpieczane w następujące środki ochrony indywidualnej:
   
   I. kombinezon albo długi fartuch ochronny czepek na głowę;
   II. jednorazową maskę zakrywającą otwory oddechowe, a do czasu umieszczenia zwłok w ochronnym, szczelnym worku maskę z filtrem co najmniej klasy N95/FFP2;
   III. gogle lub przyłbicę ochronną jednorazową lub poddaną uprzednio procedurze dekontaminacyjnej;
   IV. jednorazowe rękawice nitrylowe (optymalnie długie).
   
   1. Środki ochrony indywidualnej wielorazowego użytku myje się i dezynfekuje po zakończeniu czynności, o których mowa w ust.1.”.

Czy można zorganizować stypę w swoim domu?

Stypa czyli uroczysty poczęstunek w gronie rodziny, organizowany jest aby uczcić pamięć zmarłego. Jest to tradycja słowiańska, która pomaga osobom będącym w żałobie pogodzić się ze stratą, gdyż spędzają ten trudny czas w gronie najbliższych, przy wspomnieniach bliskiej osoby, która odeszła.

W obecnej sytuacji jest możliwe zorganizowanie konsolacji, z zachowaniem ograniczeń dotyczących liczby osób. Według ostatnich aktualizacji Rozporządzenia w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń z dnia 11 czerwca 2021 r, od dnia 6 czerwca do 31 sierpnia 2021 r. organizowanie lub udział w zgromadzeniach jest możliwe, jeśli zgromadzenie nie przekracza liczby 150 osób. Uczestnicy zgromadzeń obowiązani są do zachowania odległości co najmniej 1,5 m między sobą oraz do zakrywania ust i nosa, chyba że zgromadzenie odbywa się na otwartym powietrzu. Do tego limitu nie wliczane są osoby zapraszające oraz osoby wspólnie mieszkające.

Podsumowanie

O czym należy pamiętać:

• Od 26 czerwca w miejscach kultu religijnego obowiązuje limit – maks. 75 proc. obłożenia.
• Limity nie dotyczą osób w pełni zaszczepionych na COVID – 19
• W kościele i innych obiektach należy zakrywać usta i nos
• Na  świeżym powietrzu nie ma konieczności zachowania dystansu oraz zakrywania ust i nosa
• Nie ma możliwości pożegnania się ze zmarłym, którego śmierć nastąpiła w skutek wirusa COVID-19
• Trumna podczas mszy musi być zamknięta
• W przypadku śmierci bliskiej osoby w domu, należy skontaktować się z lekarzem, który w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu świadczeń zdrowotnych lub lekarz urzędujący w rejonie wystąpienia zgonu, lekarz pogotowia wezwany do zmarłego.
• Za zachowanie odpowiedniej higieny osób zmarłych odpowiadają pracownicy szpitala i pracownicy domów oraz zakładów pogrzebowych, z zachowaniem szczególnych procedur w przypadku osób zmarłych na COVID-19
• W zgromadzeniach może uczestniczyć maksymalnie 150 osób przy zachowaniu odległości 1,5 m i zakrywaniu ust oraz nosa.

Mimo wciąż obowiązujących wielu ograniczeń, można stwierdzić, że pojawiło się światełko w tunelu, ponieważ jest ich stopniowo coraz mniej. Dla wszystkich, sytuacja straty bliskiej osoby nie jest łatwa, a obecna pandemia jeszcze bardziej to spotęgowała. Poradzenie sobie w tych trudnych chwilach to nie lada wyzwanie, tym bardziej, że dla większości z nas jest to nowa rzeczywistość. 

Mamy nadzieję, że tym artykułem rozwialiśmy choć niektóre wątpliwości, i że pomoże on rodzinom zmarłych odnaleźć się w tej nowej sytuacji. Zasady i obostrzenia zmieniają się na bieżąco więc w razie potrzeby prosimy o kontakt do naszego biura 67 215 33 20